آیه 8 سوره شوری

وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ لَجَعَلَهُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ لكِنْ يُدْخِلُ مَنْ يَشاءُ فِي رَحْمَتِهِ وَ الظَّالِمُونَ ما لَهُمْ مِنْ وَلِيٍّ وَ لا نَصِيرٍ «8»

وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ‌: و اگر خواستى خدا بر سبيل قهر و جبر خلقان را در اسلام در آورد، لَجَعَلَهُمْ أُمَّةً واحِدَةً: هر آينه قراردادى و گردانيدى امتى يكتا بر جاده هدايت و صراط مستقيم، وَ لكِنْ يُدْخِلُ مَنْ يَشاءُ: و لكن داخل فرمايد هر كه را مى‌خواهد، فِي رَحْمَتِهِ‌: در بهشت خود به سبب قبولى ايمان و طاعت. مراد آنكه مشيت و حكمت سبحانى اقتضا نموده كه همه مردمان را مكلف گرداند و مبناى بر اختيار باشد نه اخبار، تا هر كس به حسن اختيار مطيع و منقاد شد مستحق بهشت، و هر كه بسوء اختيار كافر و جاحد شد سزاوار جهنم گردد، پس بناى ثواب و عقاب بر تكليف است در زمان اختيار. وَ الظَّالِمُونَ ما لَهُمْ‌: و ستمكاران يعنى اهل كفر و ضلال نيست مر ايشان را، مِنْ وَلِيٍّ وَ لا نَصِيرٍ: هيچ دوستى كه متولى كار ايشان گردد و نه يارى كه عذاب را از ايشان باز دارد.

جلد 11 - صفحه 400

وَ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِياءَ اللَّهُ حَفِيظٌ عَلَيْهِمْ وَ ما أَنْتَ عَلَيْهِمْ بِوَكِيلٍ «6» وَ كَذلِكَ أَوْحَيْنا إِلَيْكَ قُرْآناً عَرَبِيًّا لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُرى‌ وَ مَنْ حَوْلَها وَ تُنْذِرَ يَوْمَ الْجَمْعِ لا رَيْبَ فِيهِ فَرِيقٌ فِي الْجَنَّةِ وَ فَرِيقٌ فِي السَّعِيرِ «7» وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ لَجَعَلَهُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ لكِنْ يُدْخِلُ مَنْ يَشاءُ فِي رَحْمَتِهِ وَ الظَّالِمُونَ ما لَهُمْ مِنْ وَلِيٍّ وَ لا نَصِيرٍ «8» أَمِ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِياءَ فَاللَّهُ هُوَ الْوَلِيُّ وَ هُوَ يُحْيِ الْمَوْتى‌ وَ هُوَ عَلى‌ كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِيرٌ «9» وَ مَا اخْتَلَفْتُمْ فِيهِ مِنْ شَيْ‌ءٍ فَحُكْمُهُ إِلَى اللَّهِ ذلِكُمُ اللَّهُ رَبِّي عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَ إِلَيْهِ أُنِيبُ «10»

ترجمه‌

و آنانكه گرفتند غير از او دوستان و ياورانى خدا نگهبان است بر آنها و نيستى تو بر آنها گماشته‌

و اينچنين وحى كرديم بتو قرآنى عربى تا بيم دهى اهل مكّه و هر كه را در اطراف آن است و بيم دهى از روز اجتماع تمام خلق نيست شكى در آن دسته‌اى در بهشت و دسته‌اى در دوزخند

و اگر خواسته بود خدا هر آينه قرار داده بود آنها را جماعت و گروهى واحد و ليكن داخل ميكند هر كه را ميخواهد در رحمتش و ستمكاران نيست براى آنها دوستى و نه يارى كننده‌اى‌

بلى گرفتند غير از او دوستانى و خداوند او است دوست و او زنده ميكند مردگانرا و او بر همه چيز توانا است‌

و آنچه اختلاف كرديد در آن از چيزى پس حكمش بسوى خدا است آن حكمفرماى شما خدا پروردگار من است باو واگذاردم كارم را و بسويش بازگشت مينمايم.

تفسير

خداوند متعال بعد از بيان عظمت خود و اشاره باختصاص حمد و ثنا و

جلد 4 صفحه 570

طلب رحمت و مغفرت بمقام ربوبى تهديد فرموده كفّار مكّه را كه جز خداوند معبودهاى باطلى را براى خودشان يار و ياور و مددكار و خداوندگار قرار دادند و آنها را ستايش و پرستش ميكنند و از آنها انتظار اجابت دعا و شفاعت گناه دارند چون به پيغمبر خود فرموده كه خداى بر حق مراقب اعمال و افعال آنان است و مجازات ميفرمايد آنها را بر حسب استحقاقشان و تو مسئول عمليّات آنها نيستى و نبايد از طرف آنها بامرى قيام نمائى و چنانچه خداوند وحى فرمود بتو و انبياء گذشته معارف حقّه را كه در آيات سابقه ذكر شد وحى فرموده است بتو قرآن را بزبان عربى فصيح كه اكمل و اشرف زبانها است براى آنكه بترسانى اهل مكّه را كه امّ القرى خوانده شده براى آنكه زمين از زير آن منبسط گشته و كسانيرا كه در اطراف آن يعنى ساير بلاد زمين سكونت دارند و بايد بجانب كعبه نماز بخوانند چنانچه در سوره انعام ذيل آيه و هذا كتاب انزلناه مبارك مفصّلا بيان شد از عذاب الهى و از روز قيامت كه روز حشر و جمع نمودن خلق اوّلين و آخرين است در صحراى محشر و شك و شبهه‌اى در آن نبايد باشد كه واقع خواهد شد و بيايد بخواست خدا و مردم در آنروز دو دسته شوند يك دسته ببهشت روند و متنعّم بنعم ابدى گردند و يك دسته در آتش سوزان جهنّم جاى گيرند در كافى از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه يكروز پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم خطبه خواند پس دست راست خود را بلند فرمود با آنكه مشت او بسته بود و فرمود اى مردم در دست من چيست عرضه داشتند خدا و پيغمبر او داناترند پس فرمود در آن نامهاى اهل بهشت است و نامهاى پدران و كسان آنها تا روز قيامت پس بلند فرمود دست چپ خود را و فرمود اى مردم آيا ميدانيد در كف من چيست عرضه داشتند خدا و پيغمبر او داناترند پس فرمود نامهاى اهل آتش است و نامهاى پدران و كسان آنها تا روز قيامت بعد فرمود خدا بعدل حكم كرد خدا بعدل حكم كرد فرقه‌اى در بهشت و فرقه‌اى در آتشند و خداوند ميفرمايد كه اگر ميخواست خدا مردم تمامى متديّن بدين حق باشند اگر چه بغير اختيار باشد قرار ميداد آنها را اهل يك دين حق كه اسلام است قهرا و بلا اختيار مانند ملائكه ولى خدا ميخواهد مردم بتأمّل و تفكّر در آيات و باختيار خودشان داخل در دين اسلام شوند و باستحقاق بنعيم جنان‌

جلد 4 صفحه 571

برسند تا لذّت آنها اكمل و مقامشان ارفع باشد و رحمت خداوند بمورد و محلّ قابل برسد و كسانيكه ظلم نمودند بر خودشان بشرك و كفر و اعراض از ذكر خدا و پيغمبر و امام بحق و آزار نمودند ايشان را بانكار و تكذيب نيست براى آنها در قيامت دوست و ياورى كه بتواند با آنها كمكى نمايد و از آنان دفع عذابى كند بلى آنها بجز خدا ياران و ياورانى اتّخاذ نمودند براى خودشان باميد آنكه شفاعت نمايند و كمك كنند در حوائج آنها غافل از آنكه ولى و والى و مولى و خداوندگار و نگهبان و نگهدار بندگان خداى بحقّ است نه بت و معبودهاى باطل ديگر و او است كه زنده ميكند مردگانرا در روز موعود و بر هر امرى از اماته و احياء و نگهبانى و نگهدارى و يارى و ياورى بندگان قدرت دارد و در محلّ خود اعمال ميفرمايد و آنچه را اختلاف نمايند مردم در آن از دين و مذهب و معارف و احكام حكم آن در دنيا به بيان حق و باطل و در آخرت بارائه دادن محقّ و مبطل با خدا است بگو اى پيغمبر اين خداى حاكم بحقّى كه شما داريد پروردگار من است من در تمام امور بخداى خود توكّل و اعتماد مينمايم و در تمام حوائج خود باو رجوع نموده و توسّل ميجويم شما هم بايد مانند من باشيد و تبعيّت از رويّه من نمائيد.

وَ لَو شاءَ اللّه‌ُ لَجَعَلَهُم‌ أُمَّةً واحِدَةً وَ لكِن‌ يُدخِل‌ُ مَن‌ يَشاءُ فِي‌ رَحمَتِه‌ِ وَ الظّالِمُون‌َ ما لَهُم‌ مِن‌ وَلِي‌ٍّ وَ لا نَصِيرٍ «8»

و ‌اگر‌ مشيت‌ الهي‌ تعلق‌ گرفته‌ ‌بود‌ ‌هر‌ آينه‌ قرار ميداد تمام‌ افراد بشر ‌را‌ ‌بر‌ يك‌ طريقه واحده‌ ‌که‌ طريقه حقه‌ ‌باشد‌ و لكن‌ داخل‌ ميفرمايد ‌هر‌ ‌که‌ ‌را‌ ‌که‌ بخواهد ‌در‌ رحمت‌ ‌خود‌ و ظالمين‌ نيست‌ ‌از‌ ‌براي‌ ‌آنها‌ دوستي‌ و ناصري‌.

جلد 15 - صفحه 458

وَ لَو شاءَ اللّه‌ُ لَجَعَلَهُم‌ أُمَّةً واحِدَةً بطور الجاء و اضطراريا اسباب‌ معصيت‌ ‌را‌ ‌از‌ ‌آنها‌ گرفته‌ ‌بود‌ ‌از‌ قوّه شهوت‌ و غضب‌ و وهم‌ ‌ يا ‌ راه‌ ‌را‌ ‌بر‌ ‌آنها‌ بسته‌ ‌بود‌ قدرت‌ نداشتند لكن‌ كمالي‌ ‌از‌ ‌براي‌ ‌آنها‌ نبود چنانچه‌ ‌در‌ حيوانات‌ چنين‌ فرموده‌ و لذا تكليف‌ ‌بر‌ ‌آنها‌ قرار نداده‌ و همچنين‌ ‌در‌ ملائكه‌ ‌که‌ ‌اينکه‌ قواي‌ شهويه‌ و غضبيّه‌ و وهميه‌ ‌را‌ ندارند لذا بمقتضاي‌ حكمت‌ انسان‌ ‌را‌ فاعل‌ مختار قرارداد ‌هم‌ جنبه ملكي‌ ‌به‌ ‌او‌ عنايت‌ فرمود ‌که‌ قوه عقل‌ ‌باشد‌ و ‌هم‌ جنبه حيواني‌ ‌که‌ داراي‌ قواي‌ شهويه‌ و غضبيه‌ و وهميه‌ ‌باشد‌ و تكليف‌ ‌بر‌ ‌آنها‌ معين‌ فرمود و راه‌ حق‌ و باطل‌ ‌را‌ بآنها نشان‌ داد ‌هم‌ بتوسط عقل‌ ‌که‌ ‌رسول‌ باطني‌ ‌باشد‌ ‌که‌ محسنات‌ عقليه‌ و مقبحات‌ ‌آن‌ ‌را‌ درك‌ كنند و ‌هم‌ انبياء فرستاد ‌که‌ راه‌ سعادت‌ و شقاوت‌ ‌را‌ بآنها نشان‌ دهند و سلب‌ اختيار ‌از‌ ‌آنها‌ نفرمود ‌تا‌ خوب‌ و بد، مؤمن‌ و كافر، مطيع‌ و عاصي‌ سعيد و شقي‌ ‌از‌ ‌هم‌ امتياز پيدا كنند.

وَ لكِن‌ يُدخِل‌ُ مَن‌ يَشاءُ فِي‌ رَحمَتِه‌ِ كساني‌ ‌که‌ باختيار طريقه حقه‌ ‌را‌ گرفتند و راه‌ سعادت‌ ‌را‌ پيمودند و ‌در‌ تحت‌ اطاعت‌ و فرمان‌ الهي‌ داخل‌ شدند ‌آنها‌ ‌را‌ مشمول‌ رحمت‌ ‌خود‌ فرموده‌ و سعادت‌ دنيا و آخرت‌ ‌را‌، نصيب‌ ‌آنها‌ قرار داده‌ و بهشت‌ ‌را‌ خصيصه ‌آنها‌ نموده‌.

وَ الظّالِمُون‌َ و كساني‌ ‌که‌ بخود ظلم‌ كردند نه‌ اعتناء بمحسنات‌ عقليه‌ كردند ‌که‌ گفتند ‌النّاس‌ يستسهلون‌ الذم‌ ‌في‌ قضاء الوتر و نه‌ ‌به‌ فرامين‌ الهي‌ و دستورات‌ انبياء توجه‌ كردند و ‌خود‌ ‌را‌ تابع‌ قواي‌ شهويه‌ و غضبيه‌ و وهميه‌ نمودند.

ما لَهُم‌ مِن‌ وَلِي‌ٍّ وَ لا نَصِيرٍ دوستي‌ ندارند ‌که‌ ‌آنها‌ ‌را‌ پناه‌ دهد و ناصري‌ ندارند ‌که‌ بآنها كمك‌ دهد.

459

]

(آیه 8)- از آنجا که آیه قبل بیانگر تقسیم مردم به دو گروه بود، در این آیه می‌افزاید: «و اگر خدا می‌خواست همه آنها را امت واحدی قرار می‌داد» (وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ لَجَعَلَهُمْ أُمَّةً واحِدَةً).

و به حکم اجبار هدایت می‌کرد اما ایمان اجباری چه ارزشی دارد؟ و چگونه می‌تواند معیار کمال انسانی گردد؟ تکامل واقعی آن است که انسان با اراده خویش، و در نهایت اختیار و آزادی طی کند.

این بزرگترین امتیازی است که خداوند به او داده، و راه تکامل را به صورت نامحدود به روی او گشوده است، این سنت غیر قابل تغییر الهی است.

سپس به مسأله مهم دیگری در این رابطه می‌پردازد و توصیف گروهی را که اهل بهشت و سعادتند در برابر گروهی که به دوزخ فرستاده می‌شوند با این عبارت بیان می‌کند: «ولی خداوند هر که را بخواهد در رحمت خود وارد می‌کند، و برای ظالمان ولی و یاوری نیست» (وَ لکِنْ یُدْخِلُ مَنْ یَشاءُ فِی رَحْمَتِهِ وَ الظَّالِمُونَ ما لَهُمْ مِنْ وَلِیٍّ وَ لا نَصِیرٍ).